Dari Jalan Kerajaan Menjadi Jalan Pertokoan Kolonial: Malioboro 1756-1941

Siti Mahmudah Nur Fauziah

doi:10.22146/lembaran-sejarah.45438

Dari Jalan Kerajaan Menjadi Jalan Pertokoan Kolonial: Malioboro 1756-1941

https://doi.org/10.22146/lembaran-sejarah.45438

Siti Mahmudah Nur Fauziah^(1*)

(1)
(*) Corresponding Author

Abstract

In the colonial period, the beginning of the 20th century became the starting point of the emergence of modern shopping streets in almost all cities in Java, such as Groote Postweg (Postal Highway, now Jalan Ahmad Yani) in Semarang, Bragaweg (Jalan Braga) in Bandung, Jalan Pasar Baru in Weltevreden, Jalan Tunjungan in Surabaya, and Kayutangan (now Jalan Basuki Rahmat) in Malang. In Yogyakarta, Malioboro became the most modern and crowded colonial shopping street at that time.
Since the establishment of the Sultanate of Ngayogyakarta Hadiningrat in 1756 Malioboro has played an important role in the palace’s urban planning as a rajamarga (royal road) for certain ceremonies and has become an integral part of the concept of the palace philosophy line which is full of meaning. This paper will describe the development of Malioboro from a royal road into a colonial shopping street in 1756-1941 more comprehensively.
The method used in this research is a historical method which includes the selection of topics, collecting resources, verification, interpretation, and writing. As the cornerstone of this research, the data used is relevant data from Gegevens over Djokjakarta’s archives, newspapers, magazines, Rijksblad van Sultanaat Djogjakarta, Kleian’s Adresboek van Geheel Nederlandsch-Indie, Telefoongids voor Java, Madoera en Bali, memoirs, interviews, maps and pictures related to Malioboro.

Keywords

Malioboro; colonial shopping street

Full Text:

PDF

References

Arsip

Bijblad op het Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1939.

Gegevens over Djokjakarta, 1925.

Gegevens over Djokjakarta, 1926.

A. Gegevens over Djokjakarta, 1925.

B. Kleian’s Adresboek van Geheel Nederlandsch-Indie, 1923.

Kleian’s Adresboek van Geheel Nederlandsch-Indie, 1930.

Kleian’s Adresboek van Geheel Nederlandsch-Indie, 1934.

Kleian’s Adresboek van Geheel Nederlandsch-Indie, 1941.

Rijksblad van Sultanaat Djogjakarta, 1916-1941.

Telefoongids voor Java, Madoera en Bali, No. 47, Januari 1938.

Telefoongids voor Java, Madoera en Bali, No. 49, Mei 1939.

Telefoongids voor Java, Madoera en Bali, No. 50, Januari 1940.

Majalah & Surat Kabar

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 69, 22 Februari 1912.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 7, 09 Desember 1912.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 121, 27 April 1914.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 123, 25 April 1916.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 142, 17 Mei 1916.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 610, 30 November 1918.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 267, 12 Mei 1920.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 292, 29 Mei 1920.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 440, 08 September 1920.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 47, 26 Januari 1924.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 132, 10 Mei 1924.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 53, 05 Februari 1930.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 139, 21 Mei 1930.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 87, 27 Desember 1930.

Bataviaasch Nieuwsblad, No. 161, 05 Juni 1940.

De Locomotief, No. 260, 30 Oktober 1884.

De Indische Courant, No. 149, 21 Maret 1922.

De Indische Courant, No. 174, 21 April 1922.

De Indische Courant, No. 284, 28 Agustus 1923.

De Indische Courant, No. 70, 06 Desember 1923.

De Indische Courant, No. 109, 24 Januari 1924,

De Indische Courant, No. 200, 15 Mei 1924.

De Indische Courant, No. 219, 07 Juni 1924.

De Indische Courant, No. 67, 2 Desember 1925.

De Indische Courant, No. 93, 15 Januari 1926.

De Indische Courant, No. 109, 23 Januari 1926.

De Indische Courant, No. 137, 26 Februari 1926.

De Indische Courant, No. 155, 20 Maret 1926.

De Indische Courant, No. 163, 30 Maret 1926.

De Indische Courant, No. 199, 15 Mei 1926.

De Indische Courant, No. 235, 29 Juni 1926.

De Indische Courant, No. 184, 27 April 1926.

De Indische Courant, No. 249, 15 Juli 1926.

De Indische Courant, No. 278, 20 Agustus 1926

De Indische Courant, No. 283, 26 Agustus 1926.

De Indische Courant, No. 30, 30 September 1926.

De Indische Courant, No. 278, 17 Agustus 1928.

De Indische Courant, No. 51, 13 November 1928.

De Indische Courant, No. 293, 7 September 1929.

De Indische Courant, No. 34, 24 Oktober 1929.

De Indische Courant, No. 175, 12 April 1930.

De Indische Courant, No. 213, 2 Juni 1930.

De Indische Courant, No. 235, 28 Juni 1930.

De Indische Courant, No. 255, 22 Juli 1930.

De Indische Courant, No. 37, 27 Oktober 1930.

De Indische Courant, No. 209, 30 Mei 1931.

De Indische Courant, No. 242, 08 Juli 1931.

De Indische Courant, No. 257, 25 Juli 1931.

De Indische Courant, No. 251, 18 Juli 1931.

De Indische Courant, No. 24, 12 Oktober 1931.

De Indische Courant, No. 66, 30 November 1931.

De Indische Courant, No. 110, 25 Januari 1932.

De Indische Courant, No. 5, 20 September 1932.

De Indische Courant, No. 170, 9 April 1934.

De Indische Courant, No. 128, 15 Februari 1936.

De Indische Courant, No. 202, 15 Mei 1936.

De Indische Courant, No. 214, 30 Mei 1936.

De Indische Courant, No. 87, 27 Desember 1939.

De Preanger-Bode, No. 309, 11 November 1911.

De Preanger-Bode, No. 360, 27 Desember 1916.

De Preanger-Bode, No. 333, 02 Desember 1918.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 155, 06 Juli 1912.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 219, 21 September 1912.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 1, 02 Januari 1915.

Het Nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indie, No. 251, 26 Oktober 1916.

Het Nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indie, No. 218, 14 September 1918.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 292, 14 Desember 1920.

Het Nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indie, No. 85, 12 April 1923.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 110, 13 Mei 1924.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 202, 27 Agustus 1926.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 238, 15 Oktober 1928.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 292, 17-Desember 1928.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 212, 17 September 1929.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 32, 08 Februari 1930.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 145, 27 Juni 1930.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indie, No. 21, 26 Januari 1932.

Kabare, Edisi 156 Tahun XIII, Juni 2015.

Limburgsch Dagblad, No. 175, 26 Juli 1928.

Mooi Jogjakarta, Yogyakarta: Drukkerij en Boekhandel Kolff Buning, t.t.

Nieuwe Courant, No. 396, 03 Mei 1949.

Nieuwe Courant, No. 400, 07 Mei 1949.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 5, 07 Januari 1929.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 45, 25 Februari 1929.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 104, 10 Mei 1929.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 140, 24 Juni 1929.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 188, 20 Agustus 1929.

Soerabaijasch handelsblad, No. 204, 09 September 1929.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 209, 16 Oktober 1929.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 220, 29 Oktober 1929.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 226, 05 November 1929.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 268, 27 Desember 1929.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 237, 18 Oktober 1930.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 42, 21 Februari 1931.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 61, 16 Maret 1931.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 135, 15 Juni 1935.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 19, 23 Januari 1936.

Soerabaijasch handelsblad, No. 37, 12 Februari 1936.

Soerabaijasch Handelsblad, No. 83, 12 April 1937.

Soerabaijasch handelsblad, No. 21, 25 September 1937.

Artikel Jurnal

Carey, Peter (1984). ‘Jalan Maliabara (‘Garland Bearing Street’): The Etymology and Historical Origins of a much Misunderstood Yogyakarta Street Name’, Jurnal Archipel, Vol. 27: 51-62.

Didi Kwartanada (2002). ‘Competition, Patriotism and Collaboration: The Chinese Businessman of Yogyakarta between the 1930s and 1945’, Journal of Southeast Asian Studies 33, 2: 257-277.

Noorduyn, J. (1986). “The Etymology of the Name of Yogyakarta’, Archipel, Vol. 31: 87-96.

Tashadi (2005). ‘Senisana dalam Perjalanan Sejarah: Kasus pada Era Republik Indonesia 1945-1992’, Patra-Widya, Vol. 6 No. I: 45-73.

Buku

Abdurrachman Surjomihardjo (2008). Kota Yogyakarta Tempo Doeloe: Sejarah Sosial 1880-1930. Depok: Komunitas Bambu.

Arwan Tuti Artha (2000). Yogyakarta Tempo Doeloe: Sepanjang Catatan Pariwisata. Yogyakarta: Bigraf Publishing.

Bruggen, M.P.V. and Wassing (1998). Djokja en Solo: Beeld van de Vorstensteden. Purmerend: Asia Maior.

Carey, Peter; Noorduyn, Jacobus (Koos); dan Ricklefs, M.C. (2015). Asal Usul Nama Yogyakarta dan Malioboro. Depok: Komunitas Bambu.

Dharma Gupta, dkk. (eds.) (2007). Toponim Kota Yogyakarta. Yogyakarta: Dinas Pariwisata, Seni, dan Budaya Kota Yogyakarta.

Djoko Soekiman (2014). Kebudayaan Indis: Dari Zaman Kompeni sampai Revolusi. Jakarta: Komunitas Bambu.

Dwi Ratna Nurhajarini, dkk. (2012). Yogyakarta: Dari Hutan Beringan ke Ibukota Daerah Istimewa. Yogyakarta: Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan Balai Pelestarian Sejarah dan Nilai Tradisional Yogyakarta.

Groneman, J. (1900). Reisgids voor Jogjakarta en Omstreken. Yogyakarta: W.A. van der Hucht & Co.

______ (1900). Reisgids voor Jogjakarta en Omstreken. Semarang: Semarang-Drukkerij en Boekhandel H. A. Benjamins.

Handinoto (2010). Arsitektur dan Kota-Kota di Jawa Pada Masa Kolonial. Yogyakarta: Graha Ilmu.

______ (2015). Perkembangan Kota di Jawa Abad XVIII sampai Pertengahan Abad XX: Dipandang dari Sudut Bentuk dan Struktur Kotanya. Yogyakarta: Komunitas Bambu.

Inajati Adristijanti Romli dan Anggraeni (eds.) (2003). Mosaik Pusaka Budaya Yogyakarta. Yogyakarta: Balai Pelestarian Cagar Budaya Yogyakarta.

Ir. Yuwono Sri Suwito, M.M., dkk. (2004). Hari Jadi Kota Yogyakarta. Yogyakarta: Dinas Pariwisata, Seni, dan Budaya.

Knaap, Gerrit (1999). Cephas: Yogyakarta Photography in the Service of the Sultan. Leiden: KITLV Press.

Krafft, A.J.C. (1935). Prachtige Tochten van uit Magelang. Magelang: Mareesch.

KUNCI (2011). Des Indes Orientales: Sejarah Komunitas India di Yogyakarta, Yogyakarta: KUNCI.

Kuntowijoyo (2003). Metodologi Sejarah. Yogyakarta: Tiara Wacana.

Leushuis, Emile (2014). Panduan Jelajah Kota-Kota Pusaka di Indonesia. Yogyakarta: Ombak.

M. Rosyid Ridlo (2013). The Guide Book of Benteng Vredeburg Museum. Yogyakarta: Museum Benteng Vredeburg.

Meta Sekar Puji Astuti (2008). Apakah Mereka Mata-Mata? Orang-Orang Jepang di Indonesia (1868-1942). Yogyakarta: Ombak.

Mrazek, Rudolf (2006). Engineers of Happy Land: Perkembangan Teknologi dan Nasionalisme di Sebuah Koloni. Yogyakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia.

Nordholt, Henk Schulte, Bambang Purwanto, dan Ratna Saptari (eds.) (2008). Perspektif Baru Penulisan Sejarah Indonesia. Jakarta: Yayasan Pustaka Obor bekerjasama dengan KITLV-Jakarta.

Panitya Peringatan Kota Jogjakarta 200 Tahun (1956). Kota Jogjakarta 200 Tahun. Yogyakarta: Panitia Peringatan.

Raap, Olivier Johannes (2015). Kota di Djawa Tempo Doeloe. Jakarta: Kepustakaan Populer Gramedia.

Ridwan Hutagalung dan Taufanny Nugraha (2008). Braga: Jantung Parijs van Java. Depok: KA Bandung.

Ryadi Goenawan (1984/1985). Sejarah Sosial Daerah: Daerah Istimewa Yogyakarta, Mobilitas Sosial D. I. Yogyakarta Periode Awal Abad XX-an. Jakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisionl Proyek Inventarisasi dan Dokumentasi Sejarah Nasional.

Soedomo Bandjaransari dan Tjeng Tik Kie (1956). Buku Kenang-Kenangan: Peringatan 200 Tahun Kota Jogjakarta, 1756-1956. Yogyakarta: t.p.

Stevens, Dr. Th. (2004). Tarekat Mason Bebas dan Masyarakat di Hindia Belanda dan Indonesia 1764-1962. Jakarta: Pustaka sinar Harapan.

Sudarsono Katam (2017). Nostalgia Bragaweg Tempo Doeloe 1930-1950. Bandung: PT Dunia Pustaka Jaya.

Soekanto (1952). Sekitar Jogjakarta 1755-1825. Jakarta: Mahabarata.

Sunyoto Usman, (ed.) (2006). Malioboro. Yogyakarta: PT. Mitra Tata Persada.

Tio Tek Hong (2006). Keadaan Jakarta Tempo Doeloe: Sebuah Kenangan 1882-1959. Jakarta: Masup Jakarta.

Umar Priyono, dkk. (2015). Buku Profil Yogyakarta “City of Philosophy”. Yogyakarta: Dinas Kebudayaan Daerah Istimewa Yogyakarta.

V. Wiratna Sujarweni (2012). Yogyakarta: Episode Jejak-Jejak Mataram Islam. Yogyakarta: Global Media Informasi.

Van der Veur, Paul W. (2012). Freemasonry di Indonesia: Jaringan Zionis Tertua yang Mengendalikan Nusantara. Jakarta: Ufuk Press.

Van Kol, H. H., “De Residentie Djokjakarta”, Indishe Gids, 26: 1465-1482, 1904.

Skripsi, Tesis, Disertasi

Achmad Sunjayadi (2007). Vereeniging Touristen Verkeer Batavia (1908-1942): Awal Turisme Modern di Hindia Belanda (Tesis, Universitas Indonesia, Jakarta).

Bambang Hari Wibisono (2001). The Transformation of Jalan Malioboro, Yogyakarta: The Morphology and Dynamics of A Javanese Street (Disertasi, University of Melbourne, Melbourne).

Siti Mahmudah Nur Fauziah (2018). Malioboro Tempo Doeloe: Sejarah Kehidupan Sehari-Hari 1890-1950 (Skripsi, Universitas Gadjah Mada, Yogyakarta).

Wardiyanta (2000). Perkembangan Pariwisata di Yogyakarta pada Masa Kolonial Belanda 1908-1942 (Tesis, Universitas Gadjah Mada, Yogyakarta).

Website

www.delpher.nl

www.europeana.nl

www.kebudayaan.kemdikbud.go.id

www.kitlv.nl www.tropenmuseum.nl

Wawancara

Wawancara dengan K.R.T. Jatiningrat, 10 Mei 2016

DOI: https://doi.org/10.22146/lembaran-sejarah.45438